Doradca tymczasowy. Zabezpieczenie na czas procesu interesów osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie

Ukończyłem Uniwersytet Jagielloński na Wydziale Prawa i Administracji. Od 2016 r. jestem członkiem Szczecińskiej Izby Adwokackiej. Legitymuję się dziesięcioletnim doświadczeniem w zakresie świadczenia pomocy prawnej. Moje zainteresowania zawodowe koncentrują się w szczególności wokół prawa cywilnego, prawa karnego oraz prawa gospodarczego. Chętnie podejmuję się prowadzenia spraw konsumentów przeciwko bankom i innym instytucjom finansowym.

Jak każde inne postępowanie sądowe, postępowanie w przedmiocie ubezwłasnowolnienia nieuchronnie wiąże się z koniecznością wyczekiwania terminów posiedzeń, a finalnie na rozstrzygnięcie sądu w przedmiocie ubezwłasnowolnienia. Jednocześnie, w okresie od chwili zainicjowania postępowania do jego prawomocnego zakończenia, osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, pozbawiona jest pomocy opiekuna bądź kuratora. Celem uniknięcia zagrożeń z tego wynikających, sąd może ustanowić doradcę tymczasowego dla uczestnika postępowania na czas procesu.

Przesłanki ustanowienia doradcy tymczasowego

Sąd może ustanowić doradcę tymczasowego dla osoby pełnoletniej, wobec której złożono wniosek o ubezwłasnowolnienie, gdy uzna to za konieczne dla ochrony jej osoby lub mienia.

Ustawodawca zawęża krąg osób, dla których można ustanowić doradcę tymczasowego do osób pełnoletnich. Wiąże się to z faktem, że osoba niepełnoletnia z mocy prawa posiada przedstawiciela ustawowego, którymi zazwyczaj są rodzice.

Ponadto, ustawodawca pozostawia sądowi swobodę w decydowaniu o doradcy tymczasowym. Sąd może (ale nie musi) ustanowić doradcę tymczasowego, gdy w jego ocenie będzie to konieczne dla ochrony osoby, której dotyczy postępowanie w przedmiocie ubezwłasnowolnienia lub jej mienia.

Istotne w tym zakresie jest przygotowanie skutecznej argumentacji, która skłoni sąd do ustanowienia doradcy tymczasowego. Przekonuje to o tym, że rola adwokata jako pełnomocnika procesowego w sprawach o ubezwłasnowolnienie jest istotna.

Tryb ustanowienia doradcy tymczasowego

Sąd może ustanowić doradcę tymczasowego na wniosek lub z urzędu. Może to uczynić zarówno wszczynając postępowanie, jak również w jego trakcie.

Sąd obligatoryjnie wysłuchuje osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, przed ustanowieniem dla niej doradcy tymczasowego. Konieczna jest bowiem ocena, czy stan danej osoby uzasadnia skorzystanie z przedmiotowej instytucji, która przecież wiąże się
z ograniczeniem jej praw. Można jednakże zaniechać wysłuchania osób, których stan w sposób oczywisty to uniemożliwia.

Kandydat na doradcę tymczasowego

Co do zasady, doradcą tymczasowym należy ustanowić przede wszystkim małżonka, krewnego lub inną osobę bliską. Jest to krąg osób, pośród których w pierwszej kolejności należy poszukiwać kandydata na doradcę tymczasowego.

Ustawodawca, nadając uprzywilejowany status osobom najbliższym, nie wyklucza jednocześnie ustanowienia doradcą tymczasowym osoby spoza tego kręgu. Sąd powinien mieć bowiem wzgląd na dobro osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Sąd może ustanowić doradcą tymczasowym inną osobę niż wymienione, jeżeli w jego ocenie dobro uczestnika postępowania wymaga ustanowienia doradcy tymczasowego w osobie innej niż małżonek, krewny lub inna osoba bliska. W szczególności, może to mieć miejsce w przypadku np. konfliktów pomiędzy uczestnikiem postępowania a członkami rodziny.

Sąd może ponadto zwrócić się do organizacji pozarządowej, do której zadań statutowych należy ochrona praw osób niepełnosprawnych, udzielanie pomocy takim osobom lub ochrona praw człowieka, o wskazanie osoby, która mogłaby być ustanowiona doradcą tymczasowym.

Zakres działania doradcy tymczasowego

Wskutek ustanowienia doradcy tymczasowego, osobę, co do której toczy się postępowanie
w przedmiocie ubezwłasnowolnienia, traktuje się jak osobę ubezwłasnowolnioną częściowo.
W związku z powyższym, również do doradcy tymczasowego stosuje się przepisy o kuratorze osoby częściowo ubezwłasnowolnionej.

Oznacza to, że doradca tymczasowy, tak jak kurator, reprezentuje przy czynnościach prawnych osobę, wobec której toczy się postępowanie w przedmiocie ubezwłasnowolnienia na takich zasadach, jak kurator w przypadku osoby ubezwłasnowolnionej częściowo. Podobnie zatem jak w przypadku kuratora, sąd opiekuńczy musi dodatkowo upoważnić doradcę tymczasowego do reprezentowania ubezwłasnowolnionego oraz zarządu jego majątkiem.

Doradca tymczasowy reprezentuje również w procesie osobę, wobec której toczy się postępowanie w przedmiocie ubezwłasnowolnienia. Nie ustanawia się bowiem kuratora dla osoby, która reprezentowana jest już przez doradcę tymczasowego. Wyjątek od tej zasady dotyczy sytuacji, gdy doradcą tymczasowym jest sam wnioskodawca. Sąd powinien w takiej sytuacji ustanowić kuratora, ponieważ doradca tymczasowy nie może reprezentować uczestnika postępowania w procesie, w którym sam jest odrębną stroną postępowania (zob.: postanowienie SN z dnia 26 października 2021 r., sygn. akt III CSKP 242/21).

Kres roli doradcy tymczasowego

Doradca tymczasowy przestaje działać na rzecz uczestnika postępowania, gdy:

1) sąd prawomocnie oddali lub odrzuci wniosek o ubezwłasnowolnienie albo postępowanie umorzono,

2) orzeczono o ubezwłasnowolnieniu, wskutek czego ustanowiony został opiekun lub kurator,

3) sąd odwołał doradcę tymczasowego, gdyż w jego ocenie ustała potrzeba dalszej ochrony osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, lub jej mienia.

Pierwsze dwa przypadki w ocenie autora niniejszego artykułu są klarowne i nie wymagają szerszego omówienia. Należy jedynie zaznaczyć, że zachodzą one z mocy prawa i nie jest potrzebne wydawanie postanowienia w tym przedmiocie.

W przypadku opisanym w punkcie trzecim, sąd wydaje stosowne postanowienie z urzędu. W szczególności, potrzeba dalszej ochrony ustaje, gdy ustały przyczyny pierwotnie stojące u podstaw ustanowienia doradcy tymczasowego. Jeżeli sąd stwierdzi, że zachodzą przesłanki do odwołania doradcy tymczasowego, obligatoryjnie orzeka o jego odwołaniu.