Dawid Madecki
autorka
Bio
adwokat Tytus Mystkowski
redakator
Ukończyłem Uniwersytet Jagielloński na Wydziale Prawa i Administracji. Od 2016 r. jestem członkiem Szczecińskiej Izby Adwokackiej. Legitymuję się dziesięcioletnim doświadczeniem w zakresie świadczenia pomocy prawnej. Moje zainteresowania zawodowe koncentrują się w szczególności wokół prawa cywilnego, prawa karnego oraz prawa gospodarczego. Chętnie podejmuję się prowadzenia spraw konsumentów przeciwko bankom i innym instytucjom finansowym.
Darowizna jako nieodpłatne przysporzenie na rzecz innej osoby – nierozerwalnie kojarzy się z dobrowolnością i zaufaniem między darczyńcą a obdarowanym. Ustawodawca przewiduje jednak sytuacje, w których dobro darczyńcy wymaga „zatrzymania” lub nawet cofnięcia wcześniej zadeklarowanego świadczenia.
Jedną z nich jest nagłe, nieprzewidziane pogorszenie sytuacji finansowej darczyńcy. W praktyce oznacza to, że jeśli po zawarciu umowy darowizny (ale przed jej wykonaniem) dochody darczyńcy drastycznie spadną albo znacząco wzrosną jego usprawiedliwione wydatki, może on uchylić się od spełnienia przyrzeczonego świadczenia
Pogorszenie sytuacji majątkowej darczyńcy jako podstawa odwołania
Polskie prawo przewiduje możliwość odwołania darowizny jeszcze niewykonanej, jeżeli już po zawarciu umowy darowizny nastąpiło poważne pogorszenie sytuacji finansowej darczyńcy. Jeśli darczyńca zobowiązał się do darowizny, ale jeszcze jej nie wykonał, może ją odwołać w razie poważnego pogorszenia swojej sytuacji finansowej po zawarciu umowy darowizny.
Zgodnie z art. 896 Kodeksu cywilnego darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze niewykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla własnego utrzymania darczyńcy (odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb) albo bez uszczerbku dla ciążących na nim obowiązków alimentacyjnych.
Zgodnie z art. 896 Kodeksu cywilnego darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze niewykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla własnego utrzymania darczyńcy (odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb) albo bez uszczerbku dla ciążących na nim obowiązków alimentacyjnych.
Zgodnie z art. 896 Kodeksu cywilnego darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze niewykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla własnego utrzymania darczyńcy (odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb) albo bez uszczerbku dla ciążących na nim obowiązków alimentacyjnych.
Odwołanie darowizny z tej przyczyny dotyczy tylko darowizn jeszcze niewykonanych (przed przeniesieniem przedmiotu darowizny na obdarowanego). W przypadku darowizny już wykonanej ustawodawca przewidział inne rozwiązanie. Gdy darczyńca popadnie w niedostatek po przekazaniu darowizny, obdarowany jest zobowiązany dostarczać darczyńcy środków utrzymania w granicach pozostałego wzbogacenia (art. 897 k.c.), co jednak nie stanowi odwołania darowizny jako takiej, lecz szczególny obowiązek alimentacyjny obdarowanego wobec darczyńcy.
Procedura odwołania darowizny
Aby skutecznie odwołać darowiznę (niezależnie od podstawy odwołania), darczyńca musi dopełnić pewnych formalności. Procedura odwołania darowizny obejmuje kilka kroków:
- Sporządzenie pisemnego oświadczenia – Darczyńca przygotowuje własnoręcznie podpisane pismo, w którym jednoznacznie oświadcza, że odwołuje darowiznę z powodu istotnego pogorszenia swojej sytuacji majątkowej po zawarciu umowy. Należy krótko opisać okoliczności (np. utrata pracy, ciężka choroba) i wskazać, że spełnienie przyrzeczenia naraziłoby darczyńcę na uszczerbek w utrzymaniu. Akt notarialny nie jest wymagany – wystarcza zwykła forma pisemna.
2. Doręczenie oświadczenia obdarowanemu – Oświadczenie należy skutecznie dostarczyć obdarowanemu (list polecony z potwierdzeniem odbioru lub osobiste przekazanie za pisemnym pokwitowaniem). Z chwilą doręczenia darowiznę uważa się za odwołaną.
3. Zwrot przedmiotu darowizny – Odwołanie darowizny znosi obowiązek jej spełnienia. Jeżeli przedmiot był już częściowo wydany, obdarowany powinien zwrócić go darczyńcy. Gdy zwrot rzeczy jest niemożliwy (np. przedmiot sprzedano lub zniszczono), obdarowany zobowiązany jest do zwrotu jej wartości pieniężnej.
4. Zwrot przedmiotu darowizny – Odwołanie darowizny znosi obowiązek jej spełnienia. Jeżeli przedmiot był już częściowo wydany, obdarowany powinien zwrócić go darczyńcy. Gdy zwrot rzeczy jest niemożliwy (np. przedmiot sprzedano lub zniszczono), obdarowany zobowiązany jest do zwrotu jej wartości pieniężnej.
Terminy na odwołanie darowizny
Prawo ogranicza czas, w jakim darczyńca może skorzystać z uprawnienia do odwołania darowizny. W przypadku odwołania darowizny niewykonanej ze względu na nagłe pogorszenie sytuacji finansowej, przepisy nie przewidują konkretnego terminu.
Należy jednak dokonać odwołania niezwłocznie po stwierdzeniu drastycznego pogorszenia swojej sytuacji przez darczyńcę. Zwlekanie przez dłuższy czas z odwołaniem darowizny może spowodować, że zaistniałe okoliczności utracą swoją aktualność lub wiarygodność jako podstawa odwołania.
Podsumowanie
Instytucja odwołania darowizny z powodu nagłego pogorszenia sytuacji majątkowej pełni w polskim prawie funkcję ochronną i wyrównawczą. Z jednej strony chroni darczyńcę, często osobę, która przysporzenie deklarowała w okresie stabilnej kondycji finansowej, przed koniecznością spełnienia świadczenia, gdy to mogłoby zagrozić jego podstawowym potrzebom życiowym lub obowiązkom alimentacyjnym.
Z drugiej zaś strony dzięki jasno określonym przesłankom i wymogowi udowodnienia realnego pogorszenia, zapobiega pochopnemu cofnięciu darowizny i daje obdarowanemu poczucie pewności prawa.
