Dawid Madecki
autork
Bio
adwokat Tytus Mystkowski
redakator
Ukończyłem Uniwersytet Jagielloński na Wydziale Prawa i Administracji. Od 2016 r. jestem członkiem Szczecińskiej Izby Adwokackiej. Legitymuję się dziesięcioletnim doświadczeniem w zakresie świadczenia pomocy prawnej. Moje zainteresowania zawodowe koncentrują się w szczególności wokół prawa cywilnego, prawa karnego oraz prawa gospodarczego. Chętnie podejmuję się prowadzenia spraw konsumentów przeciwko bankom i innym instytucjom finansowym.
Niegodność dziedziczenia to instytucja prawa spadkowego mająca na celu ochronę interesów spadkodawcy przed niewłaściwymi działaniami osób powołanych do spadku. W uproszczeniu oznacza ona pozbawienie danej osoby prawa do dziedziczenia w sytuacji, gdy jej zachowanie wobec spadkodawcy było rażąco naganne.
Przyczyną niegodności dziedziczenia mogą być również naganne z perspektywy ocen społecznych postąpienia potencjalnego spadkobiercy wobec sporządzonego testamentu. O uznaniu spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia decyduje sąd. Żądanie uznania spadkobiercy za niegodnego może wnieść każda osoba mająca prawnie uzasadniony interes, np. pozostali spadkobiercy czy nawet prokurator.
Przesłanki uznania za niegodnego
Kodeks cywilny (art. 928 §1) wymienia pięć przesłanek, które uprawniają sąd do uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia. Oto one (każda musiałaby zostać udowodniona):
- Umyślne ciężkie przestępstwo przeciwko spadkodawcy – np. ktoś mógł dopuścić się przeciwko zmarłemu rozboju, ciężkiego pobicia, usiłowania zabójstwa lub innego czynu takiego kalibru.
- Wymuszenie zmian w testamencie – czyli nakłanianie, szantaż lub groźby użyte przez spadkobiercę, by spadkodawca sporządził albo zmienił własnoręczny testament na jego korzyść (albo uniemożliwił spadkodawcy sporządzenie testamentu).
- Ukrycie lub sfałszowanie testamentu – gdy spadkobierca umyślnie ukrywa, niszczy, fałszuje albo przerabia testament, a nawet świadomie korzysta z nierzetelnej (podrobionej) wersji testamentu spadkodawcy.
- Uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego – nowa przesłanka od 15 listopada 2023 r.: dotyczy to sytuacji, gdy wobec spadkodawcy istniał prawomocny obowiązek alimentacyjny (np. wynikający z orzeczenia sądu lub ugody) a spadkobierca uporczywie (czyli wielokrotnie lub przez dłuższy czas) odmawiał jego realizacji
- Uporczywe uchylanie się od obowiązku opieki/pieczy – również dodana nowelizacją z 15 listopada 2023 r.: obejmuje świadome, długotrwałe zaniedbanie obowiązku opieki nad spadkodawcą, np. ze strony dziecka wobec chorego rodzica, czy małżonka wobec współmałżonka.
Trzy pierwsze przesłanki funkcjonowały w polskim prawie cywilnym od dawna. Dwie ostatnie, „alimentacyjna” i „opiekuńcza”, weszły w życie wraz z nowelizacją Kodeksu cywilnego z 15 listopada 2023 r.
Ważne! By można było ich użyć w pozwie, opisane zachowania musiały wystąpić dopiero po tym terminie.
Przykłady praktyczne
Przykładowo, za ciężkie przestępstwo wobec zmarłego można uznać sytuację, w której osoba usiłowała pobić rodzica lub dokonać na nim innego gwałtownego czynu, np. rozboju z użyciem niebezpiecznego narzędzia – sąd może wtedy uznać ją za niegodną dziedziczenia.
Innym przykładem może być zastosowanie groźby w celu nakłonienia spadkodawcy do sporządzenia testamentu określonej treści np. gdy dorosłe dziecko namawia chorego rodzica, by napisał testament tylko na jego korzyść, posługując się do tego celu groźba podpalenia domu.
Ukrycie testamentu następuje np. wtedy, gdy spadkobierca celowo ukrywa testament, a następnie podaje się za uprawnionego do dziedziczenia np. z mocy ustawy pomimo świadomości istnienia testamentu stanowiącego wyraz odmiennej woli zmarłego.
Z „nowych” przesłanek można wskazać np. sytuację, w której na rzecz spadkodawca zasądzono od spadkobiercy alimenty, a spadkobierca mimo wyroku sądu nigdy ich nie płaci. Jeżeli zostanie udowodnione, że czynił to uporczywie, to istnieje podstawa do uznania go za niegodnego.
Podobnie, jeśli ktoś ma obowiązek opiekowania się nieuleczalnie chorym małżonkiem lub rodzicem, ale stale go zaniedbuje (np. nie sprowadza lekarza pomimo wskazań, nie pielęgnuje w chorobie) – może to zostać potraktowane jako uporczywe uchylanie się od obowiązku opieki. Przykładowo, córka zamieszkująca ze schorowaną matką, która na stale uchyla się od realizacji obowiązku opieki pomimo możliwości, może być uznana niegodną dziedziczenia.
Skutki prawne
Uznanie kogoś za niegodnego spadkobiercy niesie za sobą poważne konsekwencje. Uznany niegodny dziedziczenia traci wszelkie prawa do spadku – traktowana jest jakby nie dożyła śmierci spadkodawcy. W praktyce oznacza to, że nie otrzyma przydzielonej mu części majątku, a udział, który przypadałby na tego spadkobiercę podlega dziedziczeniu na zasadach ogólnych. Zgodnie z przepisem spadkobierca niegodny zostaje „wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku”.
Dodatkowo taka osoba traci prawo do zachowku (czyli do części spadku zarezerwowanej dla najbliższej rodziny). Zarówno wydziedziczenie, jak i uznanie za niegodnego skutkują pozbawieniem prawa do zachowku. Wreszcie, skutki te dotyczą wyłącznie danej osoby, nie rozciągają się na jej dzieci czy wnuki. Oznacza to, że jeśli uznany niegodnym dziedziczenia ma zstępnych, to mogą oni dziedziczyć w jego miejsce i nie tracą uprawnień do zachowku.
Podsumowując, osoba uznana za niegodną dziedziczenia nie dziedziczy po zmarłym wcale (ani zwyczajnie, ani nie przysługuje jej prawo do zachowku). Traktowana jest prawnie tak, jakby nie dożyła momentu śmierci spadkodawcy.
Kto może wnieść pozew i jakie są terminy?
Postępowanie w sprawie niegodności wymaga złożenia pozwu do sądu spadkowego – uznanie niegodności nie następuje automatycznie. Pozew taki może wnieść każdy, kto ma w tym interes prawny. Zwykle będą to pozostali spadkobiercy (np. dzieci, małżonek spadkodawcy), ale polskie prawo dopuszcza także inne podmioty – nawet osoby spoza grona dziedziców, które wykazują istotny interes (np. wierzyciel zmarłego, organizacja społeczna albo prokurator).
Kluczowe jest wykazanie, że osoba wnosząca sprawę ma prawo zabiegać o to orzeczenie (np. może mieć finansowy interes w innym – niż gdyby nie doszło do uznania niegodności dziedziczenia – podziale spadku).
Pozew składa się na piśmie do sądu cywilnego – zwykle do sądu rejonowego (gdy wartość spadku jest niewielka) lub okręgowego (przy większych wartościach) właściwego dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Terminy są ściśle określone: pozew trzeba wnieść w ciągu roku od dnia, w którym powód dowiedział się o przyczynie niegodności, a jednocześnie nie później niż przed upływem 3 lat od otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy). Przykładowo, jeśli ktoś dowie się o pobiciu czy zaniedbaniu zmarłego – musi zareagować w ciągu roku od tej chwili, ale na pewno nie może czekać dłużej niż trzy lata od śmierci spadkodawcy.
W pozwie należy przedstawić fakty uzasadniające zarzucaną przesłankę (np. dowody na przestępstwo czy zaniedbanie) oraz wskazać osoby uprawnione do dziedziczenia. Sąd przeprowadzi postępowanie dowodowe, a w wyroku stwierdzi, czy udowodnione w chwili zamknięcia rozprawy okoliczności pozwalają uznać spadkobiercę za niegodnego.
Jak możemy Ci pomóc?
Adwokat Tytus Mystkowski specjalizuje się w sprawach spadkowych. Wiedza i doświadczenie zdobyta w toku wieloletniej praktyki adwokackiej jest nieodzowna w prowadzeniu sporów sądowych, których przedmiotem jest niegodność dziedziczenia. Nasza kancelaria to adres, pod który należy się zgłosić z problemem dotyczącym tego zagadnienia.
