Instytucja przebaczenia w przypadku odwołania darowizny

Darowizna w polskim prawie cywilnym jest traktowana jako umowa nieodpłatna, której skutki co do zasady trudno zniweczyć. Ustawodawca przewidział jednak szczególne przesłanki umożliwiające darczyńcy odwołanie darowizny – przede wszystkim w razie rażącej niewdzięczności obdarowanego. Jednocześnie Kodeks cywilny wprowadza mechanizm przebaczenia darczyńcy, który wyklucza możliwość skorzystania z prawa odwołania darowizny na tej podstawie. Zgodnie z art. 899 § 1 k.c. ,,darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył”.

W efekcie ustawodawca uznaje, że darczyńca, który dokonał aktu przebaczenia obdarowanemu, traci prawo do odwołania darowizny.

Podstawy prawne odwołania darowizny i rola przebaczenia

Prawo do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego regulują przepisy Kodeksu cywilnego. Darczyńca może odwołać darowiznę, jeżeli obdarowany dopuścił się świadomego i krzywdzącego działania lub jego określonego zaniechania względem niego – zachowania o charakterze rażącej niewdzięczności. Prawo to ma jednak charakter wyjątkowy i ograniczony, a jego egzekwowanie wymaga wykazania kwalifikowanych zachować oskarżonego więcej w tej kwestii można się dowiedzieć z poprzedniego artykułu w tym temacie. Równolegle art. 899 k.c. ustanawia przesłankę wyłączającą skutek odwołania darowizny właśnie w sytuacji przebaczenia. Zapis ustawy jednoznacznie stwierdza, że darowizny nie można odwołać z powodu niewdzięczności, jeśli darczyńca uprzednio darowanemu przebaczył.

Przyjmuje się w doktrynie, że wskutek prawnie skutecznego przebaczenia następuje definitywne wygaśnięcie prawa darczyńcy do odwołania darowizny. Jak podkreśla się
w literaturze, prawo do odwołania darowizny „wyklucza przebaczenie” – jego udzielenie powoduje trwałą utratę tego uprawnienia.

Charakter i forma przebaczenia

Przebaczenie przez darczyńcę nie musi być formalnym oświadczeniem woli w sensie prawnym, lecz może wynikać z okoliczności towarzyszących relacji stron umowy darowizny. Wśród prawników dominuje pogląd, że przebaczenie należy uznać za czynność faktyczną, a nie typową czynność prawną czy jednostronne oświadczenie woli. Przebaczeniem jest więc przejaw ustania urazy darczyńcy wobec obdarowanego.

W piśmiennictwie zwraca się uwagę, że do uznania przebaczenia wystarczają „zewnętrzne objawy” takiego zachowania darczyńcy, które pozwalają stwierdzić, iż nie żywi on już urazy z powodu uprzednich przewinień obdarowanego. Przebaczenie może zostać wyrażone w dowolny sposób – zarówno wyraźnie (np. słowami czy pismem), jak i dorozumianie (np. poprzez konkretne działania darczyńcy) – gdyż nie jest ono przewidziane przez prawo w żadnej określonej formie. W praktyce wystarczające jest, by darczyńca w sposób jednoznaczny uzewnętrznił, że nie ma żalu wobec obdarowanego z tytułu jego niewłaściwego postępowania. Nie wymaga się przy tym spełnienia jakichkolwiek dodatkowych formalności.

Warunki skuteczności przebaczenia

Przebaczenie ma charakter osobistego aktu darczyńcy i może ono dotyczyć wyłącznie popełnionych już zachowań obdarowanego. W doktrynie podkreśla się, że przebaczyć może jedynie sam darczyńca – akt ten ma charakter indywidualny i emocjonalny, więc nie może go dokonać inna osoba niż sam darczyńca. Przebaczyć na ogół nie może pełnomocnik darczyńcy lub jego rodzic, w przypadku gdyby darczyńca był małoletni. Motywy czy intencje stojące za przebaczeniem pozostają bez znaczenia dla jego skuteczności.

Specjalny wymóg przewidziano jedynie wtedy, gdy darczyńca nie dysponował pełną zdolnością do czynności prawnych w chwili wyrażania przebaczenia. Art. 899 § 1 zdanie drugie k.c. stanowi, że w takim przypadku darczyńca musi działać „z dostatecznym rozeznaniem”. Znaczy to, że nawet ubezwłasnowolniony czy częściowo ubezwłasnowolniony darczyńca może skutecznie przebaczyć, o ile jego wypowiedź czy postępowanie świadczą o tym, że rozumie on sens tego aktu. Oznacza to w praktyce, że przebaczenie jest skuteczne wtedy, gdy darczyńca – mimo ograniczonej zdolności do czynności prawnych – wie, iż swoim zachowaniem rezygnuje z prawa do odwołania darowizny i „definitywnie puszcza w niepamięć” rażącą niewdzięczność obdarowanego.

Skutki prawne przebaczenia

Głównym skutkiem przebaczenia przez darczyńcę jest definitywne wygaśnięcie jego uprawnienia do odwołania darowizny z powodu niewdzięczności obdarowanego. Innymi słowy, od momentu przebaczenia darczyńca traci możliwość prawnej realizacji sankcji odwołania – prawo to wygasa. Przebaczenie ma charakter trwały i nieodwołalny: raz udzielone nie może zostać cofnięte ani uchylone, co sprawia, że uprzednio przebaczone czyny obdarowanego nie mogą stanowić później podstawy do skutecznego żądania zwrotu darowizny (o ile darowizna została już wykonana).

Praktycznym skutkiem jest definitywne wygaśnięcie uprawnienia darczyńcy do odwołania darowizny w zakresie zachowań obdarowanego objętych przebaczeniem. Z chwilą skutecznego przebaczenia darowizna pozostaje w mocy, a przebaczone zachowania obdarowanego, nie mogą być później skutecznie podnoszone i nie wywołują dalszych skutków prawnych.

Podsumowanie

Podsumowując, instytucja przebaczenia w prawie polskim stanowi szczególny mechanizm ochrony stabilności umowy darowizny. Ustawodawca ustanowił ją jako przeciwwagę dla przywileju odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego. Zgodnie z art. 899 k.c., przebaczenie darczyńcy – połączone z zachowaniem wymogu dostatecznego rozeznania w razie ograniczonej zdolności – powoduje nieodwracalną utratę prawa do odwołania darowizny. W literaturze prawniczej proces ten jest opisywany jako akt o charakterze faktycznym, nie wymagający sformalizowanego oświadczenia woli. Instytucja ta ma na celu utrzymanie bezpieczeństwa obrotu prawnego i honorowanie pierwotnego zamiaru obdarowania, pod warunkiem, że darczyńca świadomie zrezygnuje z żądania zwrotu darowizny mimo poniesionej krzywdy.

Jeżeli znajdują się Państwo w sytuacji konfliktowej po dokonaniu darowizny albo potrzebują Państwo wykazać przed Sądem, że doszło skutecznego przebaczenia, to zapraszamy do kontaktu z naszą Kancelarią. Oferujemy kompleksową analizę stanu sprawy, przygotowujemy korespondencję, wsparcie negocjacyjne oraz reprezentację w toku postępowania.