adwokat Tytus Mystkowski
Ukończyłem Uniwersytet Jagielloński na Wydziale Prawa i Administracji. Od 2016 r. jestem członkiem Szczecińskiej Izby Adwokackiej. Legitymuję się dziesięcioletnim doświadczeniem w zakresie świadczenia pomocy prawnej. Moje zainteresowania zawodowe koncentrują się w szczególności wokół prawa cywilnego, prawa karnego oraz prawa gospodarczego. Chętnie podejmuję się prowadzenia spraw konsumentów przeciwko bankom i innym instytucjom finansowym.
Osoba ubezwłasnowolniona reprezentowana jest przez przedstawiciela ustawowego. Przedstawicielem ustawowym osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie jest opiekun, zaś osoby ubezwłasnowolnionej częściowo – kurator. Obie te instytucje cechują się szeregiem podobieństw, dlatego też celowe jest scharakteryzowanie obu tych instytucji poprzez objaśnienie sytuacji prawnej opiekuna, a następnie wskazanie kilku różnic występujących w przypadku regulacji dotyczących kuratora.
W ramach niniejszego artykułu omówione zostaną kwestie ustanowienia opiekuna oraz zakresu sprawowanej przez niego pieczy. W tym zakresie sytuacja prawna kuratora uregulowana jest w sposób tożsamy i poczynione tu uwagi należy stosować do obu instytucji. W kolejnym artykule objaśnione zostaną regulacje dotyczące wynagrodzenia opiekuna i kuratora, odpowiedzialności cywilnoprawnej opiekuna i kuratora, a także zwolnienia opiekuna i kuratora oraz ustania opieki i kurateli z mocy prawa.
Nadto, zakres czynności, które wymagają współdziałania przedstawiciela ustawowego został już omówiony w ramach artykułów dotyczących sytuacji prawnej osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie oraz sytuacji prawnej osoby ubezwłasnowolnionej częściowo.
Ustanowienie opiekuna
Opiekuna ustanawia sąd opiekuńczy. Obejmując opiekę, opiekun składa przyrzeczenie, a po złożeniu przyrzeczenia powinien otrzymać od sądu zaświadczenie w przedmiocie objęcia opieki.
Kandydatem na opiekuna co do zasady powinien być małżonek ubezwłasnowolnionego,
a w jego braku – ojciec lub matka. Ustawodawca nakazuje priorytetowo traktować wymienione osoby, ale nie zawęża kręgu kandydatów na opiekuna do tychże osób w sposób obligatoryjny. Opiekuna należy ustanowić w osobie małżonka, ojca lub matki tylko wtedy, gdy nie stoi temu na przeszkodzie wzgląd na dobro pozostającego pod opieką.
Jeżeli poprzez wzgląd na dobro ubezwłasnowolnionego sąd uzna, że należy poszukiwać innego kandydata, to powinien ustanowić opiekunem inną osobę niż wymienione. Chodzi tutaj w szczególności o sytuację konfliktu interesów np. majątkowych małżonka oraz opiekuna.
Opiekunem nie może zostać osoba, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo została pozbawiona praw publicznych (przesłanka bezwzględna). Nadto opiekunem nie może być ustanowiona również osoba, w stosunku do której w ocenie sądu zachodzi prawdopodobieństwo, że nie wywiąże się należycie z obowiązków opiekuna (przesłanka względna).
Względna przeszkoda ustanowienia danej osoby opiekunem może wynikać z takich czynników, jak na przykład: alkoholizm, wiek, miejsce zamieszkania, odrębności kulturowe albo religijne, a nawet kwestie etyczne.
Należy pamiętać, że opiekun wyznaczony przez sąd jest obowiązany objąć opiekę. Może on zostać zwolniony od tego obowiązku przez sąd jedynie z ważnych powodów.
Opiekun może również objąć opiekę nad kilkoma osobami, jeżeli nie występują sprzeczności między ich interesami.
Zakres działania opiekuna
Opiekę najlepiej charakteryzuje porównanie jej do relacji prawnej, w której rodzic sprawuje pieczę nad swoim małoletnim dzieckiem. Jego swoboda działania jest jednakże ograniczona
w stosunku do zakresu władzy rodzica. Powinien on bowiem za każdym razem uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego nie tylko w przypadku czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem, ale we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku osoby przebywającej pod opieką.
Orzecznictwo oraz piśmiennictwo najczęściej przyjmuje, że pod pojęciem wszelkich ważniejszych spraw kryją się czynności przekraczające zwykły zarząd majątkiem ubezwłasnowolnionego, jak również pewna grupa spraw dotyczących osoby ubezwłasnowolnionego, które wykraczają poza zwykłą, rutynową opiekę, takie jak np.: zmiana nazwiska, zmiana obywatelstwa, poddanie eksperymentowi medycznemu, poddanie ryzykownemu zabiegowi medycznemu, wybór szkoły przyuczającej do zawodu, wyjazd za granicę. Należy przy tym pamiętać, że czynność wymagająca zgody sądu, dokonana bez uprzedniego uzyskania stosownej zgody sądu opiekuńczego, jest nieważna.
W przypadku, gdy opiekun doznaje przemijającej przeszkody w sprawowaniu opieki, sąd opiekuńczy może ustanowić kuratora na czas trwania tej przeszkody. Sytuacja taka może mieć miejsce w szczególności w przypadku konieczności tymczasowego pobytu opiekuna za granicą, w szpitalu lub w zakładzie karnym.
Niezwłocznie po objęciu opieki przez opiekuna, jak również w czasie późniejszym, w związku z każdorazowym nabyciem majątku przez osobę pozostającą pod opieką, opiekun powinien sporządzić inwentarz majątku osoby przebywającej pod opieką i przedstawić go sądowi opiekuńczemu. Opiekun może jednakże wnioskować o zwolnienie go od tego obowiązku, jeżeli majątek jest nieznaczny.
Należy pamiętać, że opiekun nie może reprezentować osoby pozostającej pod jego opieką przy czynnościach prawnych, przed sądami lub innymi organami w sytuacjach, gdy:
1) stronami są osoby znajdujące się pod opieką tego samego opiekuna;
2) jedną ze stron jest opiekun albo jego małżonek, zstępny, wstępny lub rodzeństwo, chyba że czynność ta polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz osoby pozostającej pod opieką.
Nadzór sądowy
Opiekun sprawuje pieczę nad osobą oraz majątkiem osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie. Nad należytym wykonywaniem obowiązków opiekuna nadzór sprawuje sąd opiekuńczy.
W ramach nadzoru sąd opiekuńczy zapoznaje się z działalnością opiekuna, może żądać od niego wyjaśnień oraz przedstawienia stosownych dokumentów związanych ze sprawowaniem opieki, a także udzielać wskazówek oraz poleceń. Może również wydać odpowiednie zarządzenia, gdy opiekun nie sprawuje opieki w sposób należyty, a także może zobowiązać opiekuna do złożenia do depozytu sądowego kosztowności, papierów wartościowych i innych dokumentów należących do pozostającego pod opieką.
Opiekun składa coroczne sprawozdania dotyczące osoby przebywającej pod opieką oraz rachunki z zarządu jej majątkiem. Sąd może również wyznaczyć krótsze terminy składania kolejnych sprawozdań oraz rachunków z zarządu.
Zapraszam Państwa do zapoznania się z pozostałymi artykułami z serii porad prawnych dotyczących ubezwłasnowolnienia, jak również innych artykułów na stronie. Jeżeli potrzebujecie Państwo pomocy prawnej w sprawie o ubezwłasnowolnienie albo sprawie innego charakteru, zapraszam do skorzystania z usług naszej kancelarii.
