Dawid Madecki
autor
Bio
adwokat Tytus Mystkowski
redakator
Ukończyłem Uniwersytet Jagielloński na Wydziale Prawa i Administracji. Od 2016 r. jestem członkiem Szczecińskiej Izby Adwokackiej. Legitymuję się dziesięcioletnim doświadczeniem w zakresie świadczenia pomocy prawnej. Moje zainteresowania zawodowe koncentrują się w szczególności wokół prawa cywilnego, prawa karnego oraz prawa gospodarczego. Chętnie podejmuję się prowadzenia spraw konsumentów przeciwko bankom i innym instytucjom finansowym.
Na ogół dział spadku wymaga ujęcia wszystkich składników masy majątkowej po zmarłym w jednym postępowaniu. Jednak przepisy przewidują wyjątek od tej zasady. Możliwe jest przeprowadzenie częściowego działu spadku, o ile zachodzą ku temu ważne powody.
W praktyce najczęstszą podstawą złożenia wniosku o częściowy dział spadku jest sytuacja, w której zasadnicza część majątku spadkowego koncentruje się w jednej, szczególnie wartościowej rzeczy — co do zasady nieruchomości. Pozostałe składniki majątkowe mają znikomą wartość ekonomiczną albo wyłącznie walor sentymentalny.
Przeprowadzanie pełnego działu spadku wyłącznie po to, aby w trybie formalnym rozdysponować między spadkobierców stare meble czy drobne pamiątki, generuje nieuzasadnione koszty i prowadzi do przewlekłości postępowania, nie przynosząc stronom wymiernych korzyści.
Zgodne stanowisko wszystkich spadkobierców co do jednego istotnego składnika masy spadkowej (np. nieruchomości) — choć nie zawsze wystarczające samo w sobie — bywa w judykaturze traktowane jako realna przesłanka dokonania częściowego działu. O ile taki podział nie narusza przepisów prawa ani nie godzi w interesy osób trzecich, sądy skłonne są go zaakceptować.
W orzecznictwie akcentuje się, że jeżeli do podziału pozostaje jedynie nieruchomość o znacznej wartości, zaś rozliczenie pozostałych składników strony są w stanie przeprowadzić między sobą, prowadzenie pełnego postępowania jest zbędne i nadmiernie obciążające wymiar sprawiedliwości.
W piśmiennictwie prawniczym dominuje pogląd liberalny, według którego zgodny wniosek wszystkich spadkobierców może stanowić samodzielny „ważny powód” w rozumieniu art. 1038 kodeksu cywilnego. Zwolennicy tego stanowiska (m.in. A. Kidyba, M.Pazdan i inni) podkreślają, że prawo nie powinno zmuszać stron do obejmowania działem całego spadku, jeżeli wszyscy spadkobiercy chcą inaczej.
Zwraca się również uwagę, że nawet gdyby spadkobiercy chcieli podzielić spadek umownie, mogliby ograniczyć się tylko do części majątku. Dlatego zgodny wniosek traktowany jest jako wyraz realnej potrzeby, a nie tylko wygody uczestników.
Sądy zazwyczaj nie oceniają rygorystycznie wniosków o dokonanie częściowego działu spadku, o ile nie zmierzają one do obejścia przepisów obowiązującego prawa bądź nie naruszają zasad współżycia społecznego. Taki pragmatyczny sposób interpretacji przepisów przyspiesza postępowanie i pozwala rozwiązać przynajmniej część wyzwań związanych z działem spadku bez zmuszania stron do rozstrzygania pomniejszych kwestii spadkowych bez konieczności oczekiwania na rozstrzygnięcie całości.
Z drugiej strony istnieje też podejście bardziej zachowawcze. Przedstawiciele tego poglądu, jak np. P. Zdanikowski, K. Osajda czy K. Grzegorczyk podkreślają, że samo zgodne stanowisko stron względem sposobu podziału składnika masy spadkowej nie wystarcza. Zwrócenie się do sądu powinno być uzasadnione obiektywnymi przeszkodami jak np. sporem, niemożnością wyceny lub nieuregulowanym stanem prawnym części składników.
W ich opinii sądowe „ważne powody” muszą oznaczać coś więcej niż tylko zgodną wolę stron. Celem działu spadku powinno być bowiem definitywne zakończenie współwłasności, a jego odwlekanie musi mieć solidne uzasadnienie.
Znaczenie zgodnego wniosku
Uwzględniając oba stanowiska, można przyjąć, że zgodny wniosek wszystkich spadkobierców może być uznany za ważny powód w rozumieniu art. 1038 k.c., ale jego zasadność zawsze wymaga oceny sądu w konkretnej sprawie. Jeśli wniosek wynika z obiektywnych przesłanek np. chęci szybkiego rozliczenia istotnych składników majątku i odroczenia podziału pozostałych, to sąd może potraktować go jako uzasadniony. Istotne jest, że brak sprzeciwu któregokolwiek ze spadkobierców oznacza mniejsze ryzyko naruszenia interesów którejkolwiek strony poprzez nieuwzględnienie jej woli.
Jednocześnie sąd powinien ustalić, czy wniosek nie pozostaje w sprzeczności z przepisami prawa ani z zasadami współżycia społecznego, w tym czy nie godzi w interesy osób trzecich. Spełnienie tych warunków otwiera drogę do dokonania częściowego działu spadku.
Częściowy dział spadku przynosi wymierne korzyści: skraca czas postępowania, bo rozstrzygane są tylko kwestie bezsporne, obniża koszty gdyż nie wymaga wyceny każdego drobiazgu ani zamykania i podziału aktywów rachunku bankowego, a także ułatwia organizację, pozwalając skupić uwagę na kluczowych składnikach majątku, takich jak dom rodzinny.
Aby sąd mógł uwzględnić zgodny wniosek o taki dział, muszą jednak zostać spełnione trzy warunki: jednomyślność spadkobierców, zgodność wniosku z prawem i zasadami współżycia społecznego oraz racjonalne uzasadnienie pominięcia części majątku (np. jego niska wartość lub trudności organizacyjne). Orzecznictwo pokazuje, że gdy te przesłanki są spełnione, sądy chętnie akceptują częściowy dział, co realnie przyspiesza i upraszcza zakończenie sprawy.
Podsumowanie
Zgodny wniosek wszystkich spadkobierców o dokonanie częściowego działu spadku może stanowić wystarczający „ważny powód” w rozumieniu art. 1038 k.c., zwłaszcza gdy towarzyszą mu obiektywne okoliczności. Ugruntowany w doktrynie i orzecznictwie pogląd nadaje zgodzie stron istotne znaczenie dla dopuszczalności takiego rozstrzygnięcia.
Choć w literaturze pojawiają się stanowiska postulujące dodatkową argumentację, praktyka pokazuje, że pragmatyczne podejście sądów sprzyja szybkiemu i bezpiecznemu uporządkowaniu kluczowych elementów majątku, pozostawiając możliwość dalszych rozliczeń w późniejszym terminie.
Jeżeli rozważają Państwo dokonanie działu spadku, zapraszam do kontaktu, dokonam analizy przesłanek w Państwa sprawie, przygotuje przekonujące uzasadnienie oparte na aktualnym orzecznictwie, poprowadzę negocjacje między spadkobiercami i zapewnię reprezentację przed sądem.
