adwokat Tytus Mystkowski
Ukończyłem Uniwersytet Jagielloński na Wydziale Prawa i Administracji. Od 2016 r. jestem członkiem Szczecińskiej Izby Adwokackiej. Legitymuję się dziesięcioletnim doświadczeniem w zakresie świadczenia pomocy prawnej. Moje zainteresowania zawodowe koncentrują się w szczególności wokół prawa cywilnego, prawa karnego oraz prawa gospodarczego. Chętnie podejmuję się prowadzenia spraw konsumentów przeciwko bankom i innym instytucjom finansowym.
Umowa darowizny jest taką konstrukcją prawną, która wywiera doniosłe skutki nie tylko za życia darczyńcy, ale także po jego śmierci. Przy ustalaniu wysokości zachowku zalicza się bowiem do jego substratu dodatkowo wartość darowizn oraz zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę. Co istotne, nie wszystkie kategorie darowizn będą podlegały zaliczeniu do wartości spadku.
Darowizny podlegające zaliczeniu przy obliczaniu zachowku
Co do zasady, do substratu zachowku zalicza się darowizny dokonane przez spadkodawcę. Od tej zasady przepisy przewidują jednak pewne wyjątki.
Przy obliczaniu zachowku do wartości spadku nie dolicza się drobnych darowizn, określonych jako zwyczajowo przyjęte w danych stosunkach. Nie będą więc uwzględniane darowizny, takie jak prezenty z okazji jubileuszy czy innych uroczystości, o ile nie przekraczają przyjętej w danych realiach normy.
Dokonanie oceny, czy określona darowizna miała drobny charakter nie jest możliwe w ogólności, a powinno mieć miejsce po przeanalizowaniu konkretnego przypadku. Nie mają przymiotu drobnych darowizn takie o znacznej wartości, w szczególności darowizny nieruchomości czy ruchomości o znacznej wartości (samochodu, dzieł sztuki).
Z kolei w przypadku darowizn pieniężnych, w orzecznictwie dominuje stanowisko, iż nie sposób uznać za drobne, zwyczajowo przyjęte darowizny pomocy finansowej rodziców dla dorosłych dzieci, jeżeli w istocie stanowi ona długotrwałe utrzymywanie rodziny.
Ocena tego, czy dana darowizna ma charakter drobny powinna być dokonywana w oparciu o kryteria zobiektywizowane. Jako jedno z takich kryteriów podaje się wysokość przeciętnego wynagrodzenia. Co istotne, dla zakwalifikowania darowizny jako drobnej istotne znaczenie ma wartość jej przedmiotu, a nie sytuacja majątkowa spadkodawcy. Bez wątpienia istotna w tym przypadku jest ocena darowizny przez pryzmat stosunków panujących w danym środowisku, jednak kryterium to nie może być uznane za czynnik decydujący.
Przy obliczaniu zachowku do spadku nie będą doliczane także darowizny dokonane przed więcej niż dziesięciu laty od otwarcia spadku, jeżeli obdarowanymi były osoby niebędące spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Otwarcie spadku następuje z chwilą śmierci spadkodawcy. Od tego momentu należy liczyć upływ dziesięcioletniego terminu, w ciągu którego wszystkie wspomniane darowizny będą podlegały zaliczeniu w poczet substratu zachowku.
Zasada ta – w zależności tego kto jest osobą uprawnioną do zachowku – jest uszczegółowiona w taki sposób, że w wypadku zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. W takiej sytuacji zstępny nie będzie mógł skutecznie domagać się doliczenia do substratu zachowku uczynionych przez spadkodawcę darowizn.
Wyjątek ten nie będzie miał jednak zastosowania, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego. Wówczas interesy zstępnego podlegają ochronie i może on się powoływać na darowizny dokonane przez spadkodawcę jeszcze przed swoim narodzeniem. Przyjmuje się, że wskazany termin należy stosować odpowiednio do osób przysposobionych, przy czym powinien być on liczony od dnia uprawomocnienia się orzeczenia w przedmiocie przysposobienia.
Należy pamiętać, że z kolei przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.
Podsumowując, przy obliczaniu zachowku należy uwzględnić wszystkie darowizny dokonane przez spadkodawcę na rzecz spadkobierców lub uprawnionych do zachowku, bez względu na moment ich dokonania. Z kolei darowizny dokonane na rzecz innych osób są doliczane do spadku, jeżeli od chwili ich dokonania do chwili otwarcia spadku nie upłynęło dziesięć lat.
W każdym przypadku przy obliczaniu zachowku zaliczeniu do spadku nie podlegają drobne darowizny zwyczajowo przyjęte w danym środowisku.
Ustawodawca nie uzależnił kwestii doliczania darowizn do substratu zachowku od celu (kauzy), w jakim darowizna została dokonana. Istotne jest, że spadkodawca zdecydował się na zawarcie umowy darowizny w jej ustawowym kształcie przewidzianym w kodeksie cywilnym. Istotne znaczenie ma to, że doliczeniu do substratu zachowku nie wchodzi przedmiot umowy dożywocia.
