aplikantka adwokacka Julia Wachowicz
Ukończyła kierunek prawo na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego z wynikiem bardzo dobrym. Wielokrotna stypendystka Rektora dla najlepszych studentów. W czasie studiów członkini Koła Lege Artis. Od 2019 r. aplikantka adwokacka w Szczecińskiej Izbie Adwokackiej. Legitymuje się pięcioletnim doświadczeniem w zakresie świadczenia usług prawniczych. Swoje pierwsze zawodowe doświadczenia zaczęła zdobywać w 2015 roku, kiedy zaczęła praktykować w szczecińskich kancelariach adwokackich. Z uwagi na biegłą znajomość języka niemieckiego obsługuje niemieckojęzycznych klientów kancelarii.
Rozrządzić swoim majątkiem na wypadek śmierci można na różne sposoby. Jednym z nich jest sporządzenie testamentu i powołanie spadkobierców. Innym zaś zastrzeżenie w testamencie zapisu zwykłego lub windykacyjnego na rzecz określonych zapisobierców. Niekiedy, z różnych przyczyn, ale najczęściej z uwagi na brak świadomości skutków prawnych danej czynności osoby rozrządzającej swoim majątkiem, dochodzi do sytuacji, w której zapisobierca będzie poczytywany za spadkobiercę.
Do takiej sytuacji dojdzie w momencie, gdy na rzecz konkretnej osoby uczyniony zostanie zapis, który wyczerpuje prawie cały spadek. Jeżeli takie rozrządzenie zostało dokonane na rzecz kilku osób, wówczas poczytuje się ich jako spadkobierców dziedziczących w częściach odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów.
Oczywiście opisane domniemanie będzie miało zastosowanie, gdy istnieją jakiekolwiek wątpliwości co do charakteru uczynionego rozporządzenia. Jeśli bowiem z treści rozrządzenia wprost wynika, że daną osobę powołuje się jako zapisobiercę, omawiana instytucja nie znajdzie zastosowania.
Rozróżnienie statusu zapisobiercy i spadkobiercy
Powyższa kwestia, w zakresie rozróżnienia statusu zapisobiercy czy spadkobiercy, ma znaczenie fundamentalne, albowiem:
- testament należy tłumaczyć tak, by jak najpełniej urzeczywistnić wolę testatora
- bycie spadkobiercą albo zapisobiercą niesie za sobą szereg różnych konsekwencji, czy to w zakresie odpowiedzialności za długi spadkowe czy to w zakresie ewentualnego obowiązku zaspokojenia roszczeń o zachowek.
Należy uznać, że gdy testator wyraźnie nie postanowi, że jego zamiarem jest dokonanie zapisu, a jego dyspozycja dotyczy całego lub prawie całego spadku, wówczas takie rozrządzenie traktować należy jako zapis. W sytuacji, gdy z treści testamentu wynika wątpliwość czy spadkodawca powołuje zapisobiercę czy spadkobiercę, ale wskazane przedmioty nie wyczerpują całego lub prawie całego spadku, wówczas instytucja domniemania uregulowanego w art. 961 k.c. nie znajdzie zastosowania.
Na gruncie rozumienia omawianego przepisu przyjmuje się rozszerzającą wykładnię rozumienia „składników majątkowych” poprzez włączenie w zakres pojęcia także pieniędzy. Zaliczamy do nich zatem każde podmiotowe prawa majątkowe, tj. prawa rzeczowa, zarówno własność jak i ograniczone prawa rzeczowe, ale także wierzytelności.
Części spadku
Nie da się udzielić jednoznacznej odpowiedzi, co to znaczy, że dana część spadku wyczerpuje prawie cały spadek. Wynika to z tego, że prymat zawsze powinna mieć wykładnia ostatniej woli testatora. Oznacza to, że gdy spadkodawca posługuje się wyrażeniem „zapisuję swoją kolekcję monet kolekcjonerskich synowi Janowi”, co z literalnego brzmienia poczytywane powinno być za zapis zwykły i jednocześnie kolekcja ta wyczerpuje raptem ¼ spadku, to co do zasady nie będzie stosowana instytucja z art. 961 kc.
Jeżeli jednak
z okoliczności i wykładni treści testamentu wynika, że wolą spadkodawcy było powołanie spadkobiercy, wówczas powinno stosować się omawiane domniemanie. Podobnych wątpliwości nie ma w sytuacji, gdy testator rozrządził w testamencie całym swoim majątkiem.
Rozrządzanie składnikami spadku
Na uwagę zasługuje, że w polskim prawie spadkowym de facto brak jest możliwości rozrządzenia konkretnymi składnikami spadku na rzecz określonej osoby. Oznacza to, że spadkodawca powołuje swoich spadkobierców, ale nie przysługuje mu uprawnienie do dokonania „testamentowego działu spadku”, który powodowałby przeniesienie poszczególnych składników majątkowych na rzecz poszczególnych spadkobierców na wypadek jego śmierci.
Pewien wyłom od powyższej zasady stanowi zapis windykacyjny. W razi dokonania zapisu windykacyjnego zapisobierca z chwilą otwarcia spadku nabywa przedmiot zapisu, Trzeba jednak pamiętać o tym, że jego przedmiot mogą stanowić jedynie składniki majątkowe wchodzące do jednej z poniższych kategorii.
Mogą być to rzeczy oznaczona co do tożsamości, zbywalne prawa majątkowe, przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne, ustanowienie służebności lub użytkowania, a także ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej.
Analizując zatem instytucję zapisu windykacyjnego zauważyć można pewną zbieżność pomiędzy nim a sytuacją, w której spadkodawca rozporządza całym lub prawie całym majątkiem spadkowym na rzecz poszczególnych osób.
W tym drugim przypadku również bowiem dochodzi do sytuacji, w której testator dokonuje rozrządzeń konkretnymi składnikami na rzecz określonych osób, w związku z czym nie znajduje zastosowania ogólna zasada braku możliwości działu spadku w testamencie na rzecz wskazanych osób. Jaki jest zatem wzajemny związek pomiędzy tymi instytucjami?
Zgodnie z przeważającym w doktrynie stanowiskiem, gdy przedmioty zapisu windykacyjnego wyczerpują cały lub prawie cały spadek zastosowanie powinna znaleźć norma z art. 961 kc. Oznacza to, że wówczas osoby te nie będą zapisobiercami, a spadkobiercami.
W konsekwencji obie instytucje się nie wykluczają, z tym zastrzeżeniem, że zapis windykacyjny uznać należy za nieskuteczny.
Taka interpretacja wynika w zasadzie wprost z uzasadnienia do projektu ustawy wprowadzającego zapis windykacyjny: „Niezależnie od tego czy testator
w drodze zapisów zwykłych czy windykacyjnych, albo jednych i drugich, przeznaczył oznaczonym osobom przedmioty majątkowe wyczerpujące prawie cały spadek, to osoby te powinny być traktowane jako spadkobiercy, a nie zapisobiercy. W takim wypadku zapisy windykacyjne będą nieskuteczne.”
