aplikantka adwokacka Julia Wachowicz
Ukończyła kierunek prawo na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego z wynikiem bardzo dobrym. Wielokrotna stypendystka Rektora dla najlepszych studentów. W czasie studiów członkini Koła Lege Artis. Od 2019 r. aplikantka adwokacka w Szczecińskiej Izbie Adwokackiej. Legitymuje się pięcioletnim doświadczeniem w zakresie świadczenia usług prawniczych. Swoje pierwsze zawodowe doświadczenia zaczęła zdobywać w 2015 roku, kiedy zaczęła praktykować w szczecińskich kancelariach adwokackich. Z uwagi na biegłą znajomość języka niemieckiego obsługuje niemieckojęzycznych klientów kancelarii.
I. Zatrzymanie
Z obowiązujących przepisów wynika, że każdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa, jak i w wyniku pościgu podjętego bezpośrednio po popełnieniu przez nią przestępstwa, jeśli zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie ma możliwości ustalenia jej tożsamości.
Jednocześnie należy zauważyć, że przesłanka obawy ukrycia się sprawcy będzie zachodziła niemal zawsze, gdy za sprawcą został wszczęty pościg. Jest to tak zwane ujęcie czy też zatrzymanie obywatelskie. Zatrzymania może dokonać świadek przestępstwa albo pokrzywdzony, zaś zatrzymać można nie tylko bezpośredniego sprawcę przestępstwa, ale również współsprawcę czy pomocnika.
Na obywatelu dokonującym zatrzymania ciąży prawny obowiązek przekazania zatrzymanego w ręce Policji lub innym organom ścigania. Brak niezwłocznego przekazania zatrzymanego na gorącym uczynku, może rodzić po stronie osoby dokonującej zatrzymania odpowiedzialność za przestępstwo pozbawienia osoby wolności
Kolejnym podmiotem, który może dokonać zatrzymania jest Policja. Policja ma prawo zatrzymać osobę w ściśle określonych przez przepisy przypadkach. Jednym z nich jest sytuacja, w której uzasadnione jest przypuszczenie, że zatrzymany popełnił przestępstwo, a zachodzi obawa ukrycia się lub ucieczki tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa, lub tez nie można ustalić tożsamości tej osoby.
Zatrzymanie może być dokonane również wtedy, gdy istnieją przesłanki do przeprowadzenia wobec tej osoby postepowania w trybie przyspieszonym. Nadto, Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną o popełnienia przestępstwa z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a jednocześnie zachodzi obawa, że popełni ona takie przestępstwo ponownie, szczególnie jeśli takim zachowaniem groziła.
Policja obligatoryjnie zatrzymuje osobę, jeżeli przestępstwo przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej zostało popełnione z użyciem broni palnej, noża albo innego niebezpiecznego narzędzia przy czym tutaj również musi wystąpić obawa ponownego popełnienia takiego przestępstwa.
Zatrzymanego należy niezwłocznie poinformować o przyczynach zatrzymania oraz pouczyć go
o przysługujących mu prawach i ciążących na nim obowiązkach. Jednym podstawowych uprawnień, które przysługują zatrzymanym w państwie jest prawo do skorzystania z pomocy adwokata.
Na żądanie osoby zatrzymanej należy niezwłocznie umożliwić jej nawiązanie kontaktu
z adwokatem. Zasadą jest, że kontakt z adwokatem odbywa się bez obecności osób trzecich, jednakże na etapie zatrzymania, zatrzymujący może zastrzec, że będzie obecny przy rozmowie
z adwokatem. Uprawnienie przedstawicieli służb w tym zakresie utrzymuje się przez 14 dni od chwili zatrzymania. Osobie niewładającej językiem polskim w stopniu wystarczającym, przysługuje prawo do bezpłatnej pomocy tłumacza.
Z zatrzymania sporządza się protokół, w którym prócz danych osoby zatrzymanej, wskazuje się przyczynę zatrzymania i przestępstwo, o jakie się taką osobę podejrzewa. Odpis protokołu doręcza się osobie zatrzymanej. O zatrzymaniu należy powiadomić prokuratora.
Zatrzymanie oraz przymusowe doprowadzenie może zarządzić również prokurator, jeśli w związku z toczącym się postępowaniem istnieje uzasadniona okolicznościami obawa, że osoba podejrzana (nie podejrzany!) nie stawi się na wezwanie, celem przeprowadzenia czynności przedstawienia zarzutów (z tym momentem osoba podejrzana, staje się podejrzanym) czy też, by uprzednio przedstawione zarzuty rozszerzyć lub zmienić.
Zatrzymanie prokurator może zarządzić także wówczas, gdy zachodzi potrzeba niezwłocznego zastosowania środka zapobiegawczego, na przykład tymczasowego aresztowania.
Łącznie z zarządzeniem zatrzymania można zarządzić również przeszukanie osoby zatrzymanej. Niezwłocznie po doprowadzeniu zatrzymanego należy przeprowadzić z nim czynności, w związku
z którymi zostało zarządzone zatrzymanie, tj. przedstawić zarzuty, rozszerzyć lub zmienić te już uprzednio przedstawione.
W sytuacji, gdy nie istnieją przesłanki do zastosowania środków zapobiegawczych, po dokonaniu wyżej opisanych czynności, osobę zatrzymaną należy zwolnić. Jeżeli natomiast koniecznym jest zastosowanie tymczasowego aresztowania, prokurator występuje
z wnioskiem o jego zastosowanie do sądu.
Jeżeli ustaną przyczyny uzasadniające zatrzymanie, osobę zatrzymaną należy niezwłocznie zwolnić. Ponadto, w przeciągu 48 godzin od zatrzymania, jeżeli zachodzą ku temu przesłanki, osobę zatrzymaną należy przekazać do dyspozycji sądu, który ma z kolei 24 godziny, by wydać postanowienie
o zastosowaniu tymczasowego aresztowania wobec osoby zatrzymanej.
Postanowienie w przedmiocie zastosowania tymczasowego aresztowania musi zostać w czasie wspomnianych 24 godzin doręczone osobie zatrzymanej albo ogłoszone na posiedzeniu sądowym z udziałem tej osoby. Oznacza to, że łączny czas zatrzymania nie może przekroczyć 72 godzin. Co istotne – nie jest dopuszczalne, by ponownie doszło do zatrzymania na podstawie tych samych faktów i dowodów, które stanowiły podstawę zatrzymania w przeszłości.
II. Tymczasowe aresztowanie
Tymczasowe aresztowanie jest tzw. środkiem zapobiegawczym o charakterze izolacyjnym, co powoduje, że jest ono równocześnie najbardziej dolegliwym ze wszystkich środków zapobiegawczych. Organem stosującym tymczasowe aresztowanie jest sąd – nawet, gdy postępowanie znajduje się jeszcze w fazie postępowania przygotowawczego, prowadzonego przez inne uprawnione organy.
Sądem uprawnionym jest sąd rejonowy, w okręgu którego prowadzi się postepowanie przygotowawcze. Jednak w wypadkach niecierpiących zwłoki postanowienie wydać może również inny sąd rejonowy. Jeżeli został już wniesiony akt oskarżenia do sądu, w przedmiocie tymczasowego aresztowania orzeka każdorazowo sąd, przed którym sprawa się toczy.
Zastosować tymczasowe aresztowanie, jak każdy inny środek zapobiegawczy, można względem osoby, wobec której wydane zostało postanowienie o przedstawieniu zarzutów. Stosuje się je w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez tę osobę nowego, ciężkiego przestępstwa. W sprawie, na podstawie zebranych dowodów, musi istnieć duże prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa. Poza tak zwanymi przesłankami ogólnymi, które każdorazowo muszą zaistnieć, by skutecznie zastosować tymczasowe aresztowanie, spełniona musi zostać co najmniej jedna z przesłanek szczególnych. I tak
- musi zachodzić uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się oskarżonego lub,
- musi zachodzić uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań przez świadków lub wyjaśnień przez współsprawców, albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie (obawa matactwa) lub,
- jeżeli zarzucany czyn to zbrodnia lub występek zagrożone karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał oskarżonego na karę pozbawienia wolności w wymiarze co najmniej 3 lat lub
- gdy oskarżonemu zarzucono popełnienie zbrodni (czyli przestępstwa, którego dolna granica kary wynosi co najmniej 3 lata pozbawienia wolności) lub umyślnego występku,
- oskarżony popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza, gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi.
W zakresie ram czasowych stosowania tymczasowego aresztowania, kodeks postępowania karnego niestety nie przewiduje dolnej, ani górnej granicy jego stosowania. Co do zasady jest jednak tak, że na etapie postępowania przygotowawczego czas stosowania tymczasowego aresztowania nie może przekroczyć 12 miesięcy, zaś do czasu wydania wyroku przez sąd pierwszej instancji – 2 lat.
Niemniej jednak, gdy zachodzą szczególne okoliczności, w szczególności zawiły charakter sprawy, konieczność przeprowadzenia czynności dowodowych poza granicami kraju czy związanych z ustaleniem lub potwierdzeniem tożsamości oskarżonego – sąd apelacyjny może dokonać przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania powyżej wskazane okresy.
Z uwagi na to, że sprawy, w których stosuje się tymczasowe aresztowanie są zazwyczaj trudniejsze niż te, w których nie stosuje się środków zapobiegawczych, lub stosuje się środki zapobiegawcze o charakterze nieizolacyjnym, to zawsze warto jest je powierzyć do prowadzenia adwokatowi doświadczonemu w prowadzeniu spraw karnych.
Może on zmienić bieg postępowania, tak by środki przymusu w ogóle nie były stosowane w stosunku do jego klienta, albo co najmniej aby nie były stosowane ponad niezbędną miarę. Więcej szczegółowych informacji o tymczasowym aresztowaniu będzie można znaleźć w kolejnym artykule.
