Patryk Chrzanowski
Pod redakcją Adw. Tytusa Mystkowskiego
Przesłanką wprowadzenia instytucji ubezwłasnowolnienia do systemu prawa jest dobro osoby, która podlega ubezwłasnowolnieniu. Pełna zdolność do czynności prawnych to przydatne narzędzie, dzięki któremu osoby świadomie z niej korzystające mogą zawierać korzystne dla siebie umowy oraz rozporządzać swoim majątkiem wedle uznania.
Jednakże w przypadku osób, których dotykają stany psychofizyczne powodujące upośledzenie ich możliwości poznawczych, zdolność do czynności prawnych staje się tym samym, czym jest ostre narzędzie w rękach dziecka. Taka osoba może łatwo stać się ofiarą oszustwa, jak również dokonać czynności prawnej pozbawionej racjonalnego uzasadnienia ze szkodą dla siebie samej, a nawet ze szkodą dla osób trzecich.
Ubezwłasnowolnienie pozwala zapewnić bezpieczeństwo prawne najbliższej osobie, która nie jest w stanie samodzielnie poradzić sobie w świecie skomplikowanych instytucji prawnych, ponieważ zapobiega sytuacjom, w których tego rodzaju decyzje byłyby pozostawione do jej swobodnej oceny.
Zakres swobodnego działania osoby ubezwłasnowolnionej różni się w zależności od tego, czy została ubezwłasnowolniona całkowicie, czy też jedynie częściowo.
Sytuacja prawna ubezwłasnowolnionych całkowicie
W przypadku ubezwłasnowolnionych całkowicie, czynność prawna przez nią dokonana objęta jest sankcją nieważności. W związku z tym, znacznie wzrasta bezpieczeństwo osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie, ponieważ żadna z dokonanych przez nią czynności prawnych nie doprowadzi do powstania skutków prawnych. Przykładowo, nieważna będzie darowizna dokonana przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie, jak również zawarta przez nią umowa kredytu lub pożyczki.
Jedyny wyjątek ustawodawca przewidział dla umów zawartych przez osobę niezdolną do czynności prawnych umów, które będą ważne, jeżeli jednocześnie spełniają poniższe przesłanki:
1) należą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego;
2) dojdzie do ich wykonania;
3) nie pociągają za sobą rażącego pokrzywdzenia osoby niezdolnej do czynności prawnych.
Przykładem umowy powszechnie zawieranej w drobnych bieżących sprawach życia codziennego jest umowa sprzedaży dotycząca zakupu przedmiotów o nieznacznej wartości, na przykład artykułów spożywczych.
Każdy przypadek należy oceniać jednakże indywidualnie, przy czym zaznaczyć należy, że w doktrynie prawa wciąż toczy się dyskusja, czy ocena ta powinna być dokonywana przy uwzględnieniu kryteriów subiektywnych, takich jak m.in. środowisko społeczne, w którym zawierana jest umowa, wiek (lub rodzaj i stopień dysfunkcji) osoby ją zawierającej, waga umowy dla każdej ze stron, czy też poprzez obiektywną ocenę, czy daną umowę można zaliczyć do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego na gruncie typowych stosunków społecznych.
Niezależnie jednak od tej kwestii, jeżeli dana umowa należy do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, to aby nie była objęta sankcją nieważności, powinna być ona wykonana w całości i przez obie jej strony. Wreszcie, ostatnią przesłanką konwalidacji umowy jest brak rażącego pokrzywdzenia osoby niezdolnej do czynności prawnych. Każdorazowo należy zatem badać, czy nastąpiło pokrzywdzenie osoby ubezwłasnowolnionej.
Tylko jednak takie pokrzywdzenie, któremu można przypisać przymiot rażącego pokrzywdzenia będzie pociągało za sobą nieważność wykonanej umowy należącej do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego.
