Patryk Chrzanowski
Pod redakcją Adw. Tytusa Mystkowskiego
Ubezwłasnowolniony częściowo legitymuje się ograniczoną zdolnością do czynności prawnych. Sytuacja prawna osoby ubezwłasnowolnionej częściowo w istotnym zakresie różni się od sytuacji osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie.
Co do zasady, czynność prawna osoby ubezwłasnowolnionej częściowo wymaga zgody jej przedstawiciela ustawowego,
którym w przypadku ubezwłasnowolnionych częściowo jest kurator (pozycja prawna kuratora zostanie omówiona w następnych artykułach w serii o ubezwłasnowolnieniu).
Czynność prawna dokonana bez zgody przedstawiciela ustawowego przez ubezwłasnowolnionego częściowo może nieść za sobą zróżnicowane skutki prawne w zależności od rodzaju dokonanej czynności.
Jednostronne czynności prawne ubezwłasnowolnionego częściowo, a więc takie, które dochodzą do skutku przez oświadczenie woli tylko jednej strony, obwarowane są sankcją bezwzględnej nieważności. Zgoda przedstawiciela ustawowego musi być zatem wyrażona najpóźniej z chwilą dokonania czynności. W tym kontekście zaznaczyć należy, że osoba ubezwłasnowolniona częściowo nie ma zdolności do sporządzenia testamentu, dlatego dziedziczenie po niej zawsze następuje na zasadach ustawowych.
Inaczej jest w przypadku umów, które obwarowane są sankcją bezskuteczności zawieszonej. Oznacza to, że zgoda przedstawiciela ustawowego może być również następcza, a więc może być wyrażona po dokonaniu czynności prawnej przez ubezwłasnowolnionego. W takiej sytuacji zgoda uzyskana już po dokonaniu czynności konwaliduje tę czynność prawną (czynność wywołuje skutki prawne).
Również sam ubezwłasnowolniony częściowo może samodzielnie potwierdzić taką czynność, jeżeli już po jej zawarciu wskutek uchylenia ubezwłasnowolnienia uzyska pełną zdolność do czynności prawnych.
Należy przy tym zaznaczyć, że opisana w akapicie poprzedzającym ochrona przed skutkami dokonanych czynności prawnych dotyczy głównie osoby ubezwłasnowolnionej częściowo. Druga strona umowy zawartej z osobą ograniczoną w zdolności do czynności prawnych nie może powoływać się na brak zgody przedstawiciela ustawowego kontrahenta, powinna zatem wykonywać umowę zgodnie z jej treścią.
Jednakże, celem zapewnienia bezpieczeństwa obrotu prawnego, ustawodawca przyznał drugiej stronie umowy prawo do wyznaczenia przedstawicielowi ustawowemu osoby ubezwłasnowolnionej odpowiedniego terminu do potwierdzenia umowy, po którego bezskutecznym upływie druga strona umowy staje się wolna.
Istnieją jednakże trzy kategorie czynności, co do których osoba ubezwłasnowolniona częściowo może swobodnie dokonywać czynności prawnych (a więc bez zgody przedstawiciela ustawowego).
Po pierwsze, może ona bez zgody przedstawiciela ustawowego zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych sprawach życia codziennego. Kwestia umów tego rodzaju została już omówiona w odniesieniu do sytuacji osób ubezwłasnowolnionych całkowicie. Jednakże, w przypadku ubezwłasnowolnionych częściowo, ważność umowy nie zależy od jej wykonania, jak również nie podlega ocenie pod kątem rażącego pokrzywdzenia osoby ubezwłasnowolnionej. Jeżeli należy do kategorii umów powszechnie zawieranych w drobnych sprawach życia codziennego, to będzie ona ważna.
Po drugie, osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem. Jednakże, z ważnych powodów (np. rozrzutność, wydawanie zarobku na używki) sąd opiekuńczy może pozbawić ubezwłasnowolnionego częściowo tego uprawnienia.
Po trzecie, ubezwłasnowolniony częściowo posiada pełną zdolność do czynności prawnych dotyczących przedmiotów majątkowych, które uzyskał od przedstawiciela ustawowego do swobodnego użytku. Uwypuklić należy tutaj dwie kwestie. Pełna zdolność do czynności prawnych dotyczy przedmiotów majątkowych, które zostały oddane do swobodnego użytku.
Są to zatem rzeczy lub inne prawa majątkowe, które ubezwłasnowolniony częściowo uzyskał do swobodnego użytku, a więc użytku takiego, który nie zawiera w sobie przymiotu celowości. Będą to zatem pieniądze w formie kieszonkowego, przedmioty służące do rozrywki, jak na przykład rower czy konsola gier wideo.
Nie będzie zaś przedmiotem oddanym do swobodnego użytku na przykład kurtka zimowa, która z założenia ma ochraniać osobę ubezwłasnowolnioną przed mrozem. Drugą istotną kwestią jest pochodzenie przedmiotu oddanego do swobodnego użytku. Ustawodawca wyraźnie wskazał w literalnym brzmieniu przepisu Kodeksu cywilnego, że niniejsza regulacja dotyczy przedmiotów uzyskanych od przedstawiciela ustawowego, a więc kuratora osoby ubezwłasnowolnionej częściowo.
Prezent od przyjaciela nie będzie zatem wchodził w zakres przedmiotów, co do których osoba ubezwłasnowolniona częściowo ma pełną zdolność do czynności prawnych. Należy również zaznaczyć, że istnieją czynności prawne, co do których przedstawiciel ustawowy nie może samodzielnie wyrazić zgody (więcej na ten temat
w kolejnych artykułach z serii o ubezwłasnowolnieniu) i w tym zakresie również osoba ubezwłasnowolniona nie może dokonywać czynności prawnych wobec przedmiotów oddanych jej do swobodnego użytku.
Na gruncie powyższych uwag uprawnione jest stwierdzenie, że ubezwłasnowolnienie niesie za sobą realne korzyści dla osób cierpiących na dysfunkcje poznawcze. Przede wszystkim pozwala, by najbliżsi osoby ubezwłasnowolnionej nie musieli się niepokoić o jej bezpieczeństwo prawne. Praktyka zawodowa wskazuje, że zawsze korzystniej jest zapobiegać negatywnym skutkom nieroztropnie dokonanych czynności prawnych niż odwracać ich skutki w toku długotrwałych i kosztownych postępowań sądowych.
