aplikantka adwokacka Julia Wachowicz
Ukończyła kierunek prawo na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego z wynikiem bardzo dobrym. Wielokrotna stypendystka Rektora dla najlepszych studentów. W czasie studiów członkini Koła Lege Artis. Od 2019 r. aplikantka adwokacka w Szczecińskiej Izbie Adwokackiej. Legitymuje się pięcioletnim doświadczeniem w zakresie świadczenia usług prawniczych. Swoje pierwsze zawodowe doświadczenia zaczęła zdobywać w 2015 roku, kiedy zaczęła praktykować w szczecińskich kancelariach adwokackich. Z uwagi na biegłą znajomość języka niemieckiego obsługuje niemieckojęzycznych klientów kancelarii.
Jak wspomniane było w poprzednim artykule, traktującym o postępowaniu spadkowym – link tu, do działu spadku może dojść różnymi sposobami: na mocy umowy zawartej między wszystkimi spadkobiercami lub też na mocy orzeczenia sądu, które zapada na wniosek co najmniej jednego ze spadkobierców.
Na gruncie polskiego prawa należy dojść do konkluzji, że ww. tryby rozumiane mogą być szeroko, i tak do działu umownego może dojść w wyniku umowy zawartej poza sądem, jak i w trakcie postępowania sądowego – w tym także przed sądem arbitrażowym. Ugodę zawrzeć można w postępowaniu o dział spadku,
w postępowaniu pojednawczym, jak i w postępowaniu mediacyjnym.
Pamiętać również należy, że każdy z omawianych poniżej trybów może dotyczyć działu zarówno całości, jak i części odziedziczonego spadku, zaś sądem właściwym będzie sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy.
Dział spadku przed sądem polubownym
Pod rozstrzygnięcie sądu arbitrażowego, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, mogą być poddane:
- spory o prawa majątkowe, z wyjątkiem spraw o alimenty;
- spory o prawa niemajątkowe, jeżeli mogą one być przedmiotem ugody sądowej.
Nie dochodzi przy tym do wykluczenia spraw rozpoznawanych w postępowaniu procesowym lub nieprocesowym. Bezsprzecznie oznacza to, że sprawy z zakresu działu spadku, które rozpoznawane są w postępowaniu nieprocesowym, jako spory o prawa majątkowe, mogą zostać poddane również jurysdykcji sądów arbitrażowych.
Nadto, sprawy z zakresu działu spadku mogą być przedmiotem ugody sądowej, tj. w drodze umowy zawartej między wszystkimi spadkobiercami.
Koniecznym do skorzystania z możliwości przeprowadzenia działu spadku w tym trybie jest dokonanie przez spadkobierców zapisu na sąd polubowny, czyli zawarcia umowy o poddanie tej sprawy pod rozstrzygnięcie sądu arbitrażowego. Umowa ta musi być sporządzona w formie pisemnej i podpisana przez wszystkie osoby ją zawierające. Gdy po zawarciu takiej umowy sprawa zostanie skierowana do rozpoznania przez sąd powszechny, koniecznym jest podniesienie zarzutu zapisu na sąd polubowny przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy. Wówczas sąd powszechny odrzuca wniosek, gdyż nie uznaje się sądem właściwym do rozpoznania sprawy.
Sąd arbitrażowy rozstrzyga sprawę wyrokiem, lecz w trakcie postępowania może dojść również do zawarcia ugody między wszystkimi spadkobiercami.
Wyrok sądu polubownego lub ugoda przed nim zawarta mają moc prawną na równi z wyrokiem sądu powszechnego lub ugodą zawartą przed sądem powszechnym po ich uznaniu przez sąd powszechny albo po stwierdzeniu przez sąd powszechny ich wykonalności.
Sąd powszechny może odmówić uznania lub stwierdzenia wykonalności wyroku jedynie w ustawowo wskazanych przypadkach i tak, jeżeli:
- według przepisów ustawy spór nie może być poddany pod rozstrzygnięcie sądu polubownego;
- uznanie lub wykonanie wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (tzw. klauzula porządku publicznego);
- wyrok sądu polubownego lub ugoda przed nim zawarta pozbawia konsumenta ochrony przyznanej mu bezwzględnie wiążącymi przepisami prawa właściwego dla umowy, której stroną jest konsument, a gdy prawem właściwym dla tej umowy jest prawo wybrane przez strony – ochrony przyznanej konsumentowi bezwzględnie wiążącymi przepisami prawa, które byłoby właściwe w braku wyboru prawa
Oczywiście trzeci przypadek nie znajdzie zastosowania w postępowaniu działowym.
Dział spadku w postępowaniu pojednawczym
Przepisy pozwalają również na zawarcie ugody w trybie postępowania pojednawczego, które prowadzone jest przed wniesieniem pozwu do sądu i poprzedzone jest zawezwaniem do próby ugodowej. W doktrynie przyjmuje się, że powyższa regulacja dotyczy tego rodzaju spraw, w których strony mogą swobodnie dysponować przysługującymi im prawami. W literaturze stanowiska dotyczącego tego czy postępowanie pojednawcze może być prowadzone w sprawach z zakresu tych podlegających rozpoznaniu w trybie nieprocesowym są podzielone.
Jednak przepisy dotyczące postępowania procesowego stosowane są również do postępowania nieprocesowego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. W odniesieniu zaś do postępowań działowych nie sposób znaleźć przepisu szczególnego normującego omawianą kwestię odmiennie, co prowadzi do wniosku, że również działu spadku można dokonać w postępowaniu pojednawczym.
Wniosek o zawezwanie do próby ugodowej powinien zawierać zwięzłe oznaczenie sprawy oraz przedstawiać propozycje ugodowe. W przypadku zawezwania w sprawie działowej uzasadnionym wydaje się być dołączenie do niego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia sporządzonego przez notariusza.
Pozwoli to na ustalenie czy w postępowaniu działowym biorą udział wszyscy spadkobiercy i czy do spadkodawcy należały przedmioty objęte działem.
W postępowaniu pojednawczym co do zasady nie prowadzi się postępowania dowodowego. Jeżeli jednak sąd dojdzie do przekonania, że dane wynikające z wniosku o zawezwanie do próby nie są dostateczne, by ugodę zawrzeć, a następnie uznać za dopuszczalną i wykonalną, sąd może wyjątkowo przeprowadzać dowody.
Przed zawarciem ugody sąd jest zobowiązany do ustalenia czy w sprawie biorą udział wszyscy spadkobiercy i czy przedmioty podlegające działowi rzeczywiście należały do spadkodawcy. Ugoda zawarta w postępowaniu pojednawczym w swych skutkach jest równoważna z ugodą zawartą przed sądem. Jeżeli zaś ugoda taka zawiera postanowienia nadające się do wykonania w drodze egzekucji – ugoda stanowić może tytuł egzekucyjny.
Zawarcie ugody jest rozwiązaniem posiadającym sporo atutów, bowiem przyznaje sporą swobodę regulowania wszelkich kwestii przez spadkobierców, jak np. zakres spadku poddanego działowi, sposób działu czy roszczenia związane z rozliczeniem spadku między spadkobiercami. Atutem w przypadku zawarcia ugody w tym postępowaniu jest to, że gdy
w skład spadku wchodzi nieruchomość, nie jest koniecznym zawieranie ugody w formie aktu notarialnego, gdyż ugoda sądowa zastępuję tę formę dokumentu.
Dział spadku w postępowaniu mediacyjnym
Postępowanie mediacyjne jest postępowaniem prowadzonym poza postępowaniem sądowym i stanowi alternatywną formę rozwiązywania sporów. Prowadzenie mediacji jest dopuszczalne w tych sprawach, w których dopuszczalne jest zawarcie ugody. Niewątpliwie działu spadku dokonać można również w postępowaniu mediacyjnym.
Jeżeli dochodzi do dziedziczenia na podstawie ustawy, wówczas przyszli spadkobiercy muszą złożyć oświadczenie o tym, czy znani im są inni spadkobiercy oraz czy spadkodawca nie zostawił testamentu. Wydanie postanowienia kończy postępowanie w sprawie – po jego uprawomocnieniu się.
Nie należy tracić z pola widzenia, że jeżeli w skład spadku wchodzi nieruchomość, ugoda mediacyjna musi być zawarta w formie szczególnej, tj. w formie aktu notarialnego. Odmiennie zatem od postępowania pojednawczego, w którym to ugoda sądowa zwarta w jej wyniku zastępuję formę aktu notarialnego. Wynika to z tego, że w postępowaniu mediacyjnym ugoda zawierana jest przed mediatorem, a nie przed sądem.
Do wszczęcia postępowania mediacyjnego dojść może w wyniku zawartej między wszystkimi spadkobiercami umowy mediacyjnej, a także na ich wniosek lub za ich zgodą w trakcie postępowania o dział spadku. W umowie mediacyjnej powinien zostać określony przedmiot mediacji oraz powinna zostać wskazana osoba mediatora lub też sposób jego wyboru. Wniosek zaś o przeprowadzenie mediacji, podobnie jak w przypadku zawezwania do próby ugodowej w postępowaniu pojednawczym, powinien zawierać oznaczenie osób będących spadkobiercami, przytoczenie okoliczności, które uzasadniają wystąpienie
z omawianym wnioskiem, określenie żądania oraz oczywiście podpis wnioskodawcy.
Jeżeli w trakcie prowadzonego postępowania mediacyjnego dojdzie do zawarcia ugody przed mediatorem, zostaje ona wciągnięta do protokołu z mediacji. Następnie, na wniosek osoby biorącej udział w tym postępowaniu, niezwłocznie przeprowadza się postępowanie
w przedmiocie zatwierdzenia tej ugody przez sąd, który zatwierdza ugodę mocą postanowienia. Jeżeli postanowienia ugody podlegają wykonaniu w drodze egzekucji, wówczas sąd zatwierdza ugodę poprzez nadania jej klauzuli wykonalności i ugoda ta stanowi tytuł wykonawczy.
Na postanowienie sądu w przedmiocie zatwierdzenia ugody przysługuje zażalenie.
Nie zawsze jednak dojdzie do zatwierdzenia ugody mediacyjnej. Sąd ma obowiązek odmówić dokonania zatwierdzenia ugody lub nadania jej klauzuli wykonalności w przypadku, gdy jest ona sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, gdy zmierza ona do obejścia prawa lub jest niezrozumiała, tudzież zawiera sprzeczności.
O testamentowym dziale spadku, dziale dokonywanym przez wykonawcę testamentu oraz za życia spadkodawcy, przeczytasz – link tu.
