aplikantka adwokacka Julia Wachowicz
Ukończyła kierunek prawo na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego z wynikiem bardzo dobrym. Wielokrotna stypendystka Rektora dla najlepszych studentów. W czasie studiów członkini Koła Lege Artis. Od 2019 r. aplikantka adwokacka w Szczecińskiej Izbie Adwokackiej. Legitymuje się pięcioletnim doświadczeniem w zakresie świadczenia usług prawniczych. Swoje pierwsze zawodowe doświadczenia zaczęła zdobywać w 2015 roku, kiedy zaczęła praktykować w szczecińskich kancelariach adwokackich. Z uwagi na biegłą znajomość języka niemieckiego obsługuje niemieckojęzycznych klientów kancelarii.
W poprzednim artykule opisane zostało czym jest oświadczenie spadkowe, kto i w jakim terminie składa takie oświadczenie i przed jakim organem. Tym razem uwaga zostanie skoncentrowana na uchyleniu się od skutków niezłożenia oświadczenia spadkowego w terminie.
Ustawodawca przewiduje pewne sytuacje, które uzasadniają zapobieżenie skutkom niezachowania terminu do złożenia oświadczenia spadkowego. Takimi okolicznościami są niezłożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku pod wpływem błędu lub groźby. Uchylić można się również od złożonego co prawda w terminie oświadczenia spadkowego, ale złożonego w sposób niezgodny z rzeczywistą wolą spadkobiercy, który był pod wpływem groźby lub pozostawania w błędzie. Poniższe uwagi dotyczą zatem obu tych sytuacji.
Co oznacza pozostawanie pod wpływem błędu lub groźby?
Błędem, na gruncie przepisów prawa cywilnego, jest niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie o istniejącym stanie rzeczy lub o treści czynności prawnej.
Błąd dotyczący treści składanego oświadczenia spadkowego może dotyczyć osoby spadkodawcy, tytułu powołania do dziedziczenia lub stanu majątku spadkowego. Okolicznością uzasadniającą powstanie błędu może być przykładowo wieloletni brak kontaktu z pozostałymi potencjalnymi spadkobiercami. Może być to również zerwanie wszelkich więzi ze spadkodawcą niezależne od spadkobiercy.
Zaliczyć do nich można również brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego, usprawiedliwiony okolicznościami danej sprawy, niezwiązany z brakiem należytej staranności spadkobiercy w jego ustaleniu. Prawna ocena dokonywana przez sąd powinna być indywidualna w każdym przypadku, a także powinna uwzględniać przeciętny stan świadomości prawnej społeczeństwa.
Różnie można oceniać kwestię, czy błąd spadkobiercy co do terminu do złożenia takiego oświadczenia, również stanowi błąd uzasadniający skuteczne uchylenie się od skutków niezachowania terminu do jego złożenia.
Spadkobierca pozostaje pod wpływem groźby zaś, gdy groźba pochodzi od jakiejkolwiek osoby – nie musi być to więc osoba z kręgu spadkobierców – jeżeli z okoliczności sprawy wynika, że spadkobierca mógłby się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe. Groźba musi być poważna w odczuciu ogólnospołecznym, nie jedynie w odczuciu osoby, której się grozi i groźba taka musi być nadto bezprawna, a zatem stanowić zapowiedź działania sprzecznego z obowiązującymi przepisami prawa.
Procedura
Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia musi nastąpić przed sądem. Wykluczona jest możliwość dokonania takiej czynności przed notariuszem, jak jest to dopuszczalne w przypadku złożenia oświadczenia spadkowego. Właściwym będzie sąd spadku, który rozpozna sprawę przeprowadzając rozprawę.
Wystąpienie z takim wnioskiem do sądu wymaga również jednoczesnego złożenia oświadczenia spadkowego – czy i jak (wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza) spadek przyjmuje, czy też go odrzuca. Brak takiego oświadczenia wyklucza możliwość uchylenia się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia.
Choć pismo może pomóc sporządzić profesjonalny pełnomocnik w osobie adwokata, to takie oświadczenie musi być opatrzone własnoręcznym podpisem spadkobiercy.
Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd. Staje się ono skuteczne z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu w tym przedmiocie.
Samo wystąpienie z wnioskiem nie zamyka sprawy i nie gwarantuje skutku w postaci uniknięcia następstw niezachowania terminu. Przede wszystkim należy wskazać na okoliczności uzasadniające pozostawanie spadkobiercy w błędzie lub pod wpływem groźby.
Uchylenie się od skutków a prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku
Na gruncie omawianego tematu zastanowić należy się również, co w sytuacji, kiedy było już przeprowadzone postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku i ustalono już krąg osób dziedziczących czy to w drodze prawomocnego postanowienia sądowego czy zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia.
Sąd zobligowany jest to przeprowadzenia rozprawy z urzędu w wyniku której zmienia postanowienie sądowe lub uchyla zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia. Działanie sądu z urzędu w tym zakresie zwalnia nas z inicjatywy podjęcia na nowo postępowania o stwierdzenie nabycia spadku.
Dział spadku również nie stoi na przeszkodzie uchylenia się od skutków niedochowania terminu do złożenia oświadczenia spadkowego.
Termin do skorzystania z uprawnienia uchylenia się od skutków prawnych
Możliwość uchylenia się od skutków prawnych jest ograniczona jednorocznym terminem. Roczny termin biegnie od czasu:
- w przypadku błędu: rok od wykrycia błędu,
- w przypadku groźby: rok od chwili, kiedy ustała obawa.
Należy mieć na uwadze, że termin ten jest zachowany, gdy w tym czasie sąd obierze oświadczenie o uchyleniu się oraz oświadczenie spadkowe. Nie jest koniecznym, by w tym czasie postępowanie zakończyło się prawomocnie.
Jednocześnie nadmienić należy, że w wyjątkowych sytuacjach, gdy spadkobierca nie ponosi winy w nieodebraniu oświadczenia przez sąd (przykładowo, gdy termin rozprawy został wyznaczony tak, że wypada on po upływie roku od wykrycia błędu lub ustania obawy groźby) – przez wzgląd na zasady współżycia społecznego, sąd może nie uwzględnić upływu tego terminu.
W czym może pomóc dobry adwokat?
Przede wszystkim adwokat doświadczony w sprawach spadkowych pomoże Państwu ustalić, czy okoliczności uzasadniają wszczęcie postępowania w przedmiocie uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia. Poza tym doświadczony i zaufany pełnomocnik doradzi Państwu jak sporządzić i złożyć w Sądzie pismo wszczynające takie postępowanie. Przede wszystkim zaś kompetentny adwokat doradzi Państwu jak przeprowadzić postępowanie w przedmiocie uchylenia się od skutków oświadczenia spadkowego złożonego pod wpływem błędu lub groźby poprzez skuteczne zastępowanie reprezentowanej strony.
